سرمقاله سردبیر اسماعیل عسلی ۲۰ مرداد ۱۴۰۰
آنچه در حاشیه می ماند

محرم اولین ماه از سال قمری است . آنچه موجب تمایز این ماه ازسایر ماه های قمری برای شیعیان گردیده تقابلی است که در سال ۶۱ هجری بین عده ای از شیعیان حسین ابن علی (ع) با سپاه اموی صورت گرفته و به شهادت نزدیک به ۷۲ تن در کربلا منجر شده است ! برخی بر این باور هستند که انحراف از ارزش های اسلامی ، قدرت طلبی ، میل به اشرافیت و سهم خواهی ظرف بیش از پنج دهه پس از رحلت پیامبر زمینه ساز این فاجعه بزرگ شده است . پس از این رویداد به دلیل ایجاد خلاء رهبری و استبداد حاکم ، علی رغم تلاش های فراوان و بهره گیری از نگاه جانبدارانه ایرانیان ، شیعیان به جز در چند بازه ی زمانی کوتاه نتوانستند نسبت به تشکیل کانونی برای همگرایی اقدامی صورت دهند و از آنجایی که در اقلیت بودند تنها به بزرگداشت واقعه ی عاشورا و زنده نگه داشتن یاد شهدا اکتفا کردند تا آنجا که حتی شعار و رجز جنگجویان در زمان نبرد را نیز به خاطر سپردند . بر اساس شواهد تاریخی مراسم عزاداری به شکلی که اکنون مرسوم است برای اولین بار توسط ایرانیان برگزار شده است و در زمان ائمه خصوصا امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) که در ردیف بزرگترین نظریه پردازان شیعه قرار دارند و امام محسوب می شوند و حتی سالها پس از آن ، چیزی تحت عنوان سینه زنی و زنجیر زنی رایج نبوده و شیعیان در عزاداری ها با گوش دادن به آنچه راویان از ماجرای کربلا بر زبان می آوردند می گریستند و با این کار بر عهد و پیمان خود با اهل بیت پیامبر پافشاری می کردند . ولی بعدها شیعیان خصوصا در ایران با درآمیختن برخی از شیوه های عزاداری بومی و الهام گرفتن از جوامعی که پیشینه ی برگزاری مراسم عزاداری برای پیشوایان دینی خود داشتند به اشکال جدیدی از عزاداری برای اظهار ارادت و محبت به امام حسین و یارانش روی آوردند . تقابل ایرانیان با امویان و عباسیان که رفتاری نامناسب با غیراعراب داشته اند در شدت ارادت ایرانیان به فرزندان علی (ع) که همه مسلمانان را به چشم امت اسلامی می نگریست بی تاثیر نبوده است . خواص شیعه و نظریه پردازانی که ظرف صدها سال موجب رونق حوزه های علمیه و تبلیغ ارزش های شیعی بوده اند ، ماجرای نهضت حسینی را به موضوع شایسته سالاری و امامت که یکی از مولفه های اصلی در زیرساخت اعتقادی شیعیان است گره زده اند . لذا از لحاظ ایدئولوژیکی اصل ماجرا همین است که گفته می شود یزید شایسته زمامداری مسلمین نبوده چرا که هم نحوه ی انتخاب او و هم رفتار و گفتار او هیچ شباهتی به خلفای راشدین نداشته است . به طوری که اکثریت قریب به اتفاق مذاهب اسلامی ، یزید را فاقد صلاحیت برای خلافت می دانستند . این که بعدها مسئله ی اصل برگزاری مراسم عزاداری سایر مباحث مرتبط به قیام امام حسین را تحت الشعاع قرار می دهد به این دلیل است که در برخی از مقاطع تاریخی شیعیان موفق به تشکیل حکومت می شوند و حکام شیعی نظیر صفویان علاقه ی چندانی به طرح مسئله ی شایسته سالاری نداشته اند به همین علت همه ی نیروی خود را به عزاداری معطوف کرده اند . در حالی که قدرت الهام بخشی نهضت حسینی به اندازه ای زیاد است که حتی گاندی غیر مسلمان نیز برای همراه کردن مسلمانان هند از آن بهره گرفته است و کم نیستند جنبش هایی غیر اسلامی که مکتب حسینی الهام بخش آنها بوده است . این روزها که مردم با معضل کرونا دست و پنجه نرم می کنند شاهد چالش هایی بر سر اولویت عزاداری و رعایت پروتکل ها هستیم که البته برخی از افراد واقع بین با الهام از آموزه های دینی که حفظ جان را از جمله واجبات دانسته و از این که مسلمان خودش را به مهلکه بیندازد نهی کرده است بر برگزاری عزاداری مجازی تاکید می کنند . بر اهل اطلاع پوشیده نیست که عزاداری با هدف زنده نگه داشتن یاد و خاطره و اهداف شهدای کربلا برگزار می شده و مسلما برگزاری مراسم عزاداری به صورت مجازی نیز می تواند تامین کننده ی این هدف باشد . کما این که در سال ۵۷ که اوج گیری انقلاب با ماه محرم مصادف شده بود مردم به جای عزاداری راهپیمایی کردند و اتفاقی هم نیفتاد . آنچه در این میان بیش از هر چیز دیگر حائز اهمیت است این که شاهد اتفاق ناگواری پس از برگزاری مراسم عزاداری در بحث کرونا نباشیم چرا که نه امکانات کشور و نه ظرفیت بیمارستان ها اجازه ی چنین کاری را نمی دهد . در همین راستا نذورات هم می تواند سمت و سوی دیگری پیدا کند به طوری که به جای توزیع شربت و غذا که یکی از عوامل سرایت ویروس است نذر کنندگان با اختصاص هزینه ی ادای نذورات به خرید امکانات بیمارستانی می توانند به میدان بیایند . البته در این میان کسانی متضرر می شوند اما قرار نیست به قیمت جان مردم کسی در این میان نان بخورد و مدعی مسلمانی هم باشد . این چیزها را یک نوجوان اهل معرفت هم می فهمد چه رسد به کسی که سالدیده و با تجربه است و نیاز به چانه زنی نیست . مگر در زمان امام محمد باقر و امام جعفر صادق که خبری از سینه زنی و زنجیر زنی نبود شیعیان با روش های معقول و متعارف عزاداری نمی کردند ؟ هدف اصلی از عزاداری زنده نگه داشتن یاد نهضت حسینی و الهام گرفتن از آن است . در شرایط عادی که کرونا وجود نداشت نیز عزاداری با اشکال گوناگون در کشورهای جهان برگزار می شد . لذا تابو سازی از رفتاری که ظرف سالهای متمادی به تدریج شکل گرفته و دلایل گوناگونی می توان برای آن اقامه کرد ما را به هیچ نتیجه ای نمی رساند ! به امید این که پیروان راستین امام حسین به دنبال اقامه عدالت و رعایت شایسته سالاری و اداره ی صحیح جامعه باشند . مهم این است که رفتار ما مورد پسند سرور آزادگان جهان باشد . آنچه در حاشیه می ماند اهمیتی ندارد .